Tip 5: Laat je niet verleiden door de Vijf Valse Vrienden

De Vijf Valse Vrienden verleiden met snelheid en gemak, maar kunnen je duur komen te staan. In krachtige tip 1 zeiden we “langzaam is snel“. Andersom kan het ook zo werken, dan geldt: “te snel is langzaam”.

Pensioen is geen sprint, maar een marathon. Het gaat over een lange periode en je moet er lange tijd veel energie in steken. Als je te snel uit de startblokken gaat, kom je later in de problemen. Uiteindelijk eindig je dan achteraan, loop je blessures op of finish je zelfs helemaal niet. Het is dan ook maar beter om bij de start maar niet te veel te luisteren naar aanmoedigingen om sneller te gaan.

Maar de Vijf Valse Vrienden moedigen wel aan tot meer snelheid.

De eerste Valse Vriend: de maatmensberekening

Om besluiten over de pensioenwijziging te kunnen nemen, moet je bekijken hoe de verschillende opties uitpakken voor de medewerkers. Stel dat je vijf opties wilt doorrekenen en er werken 2.000 mensen in het bedrijf. Dan heb je het over 10.000 sommen. Als je de uitkomsten nauwkeurig wilt berekenen, zit in elk van die sommen ook weer tweeduizend sommen (tweeduizend economische scenario’s volgens de URM-methode). En als je dat dan doet voor drie mogelijke uitvoerders, dan zit je dus aan 6.000.000 complexe berekeningen per keer dat je wilt zien wat een bepaalde verandering zou betekenen.

Daarom gebruiken pensioenadviseurs maatmensberekeningen. Er wordt een aantal persona gekozen die ieder een segment van het totale medewerkersbestand vertegenwoordigen. De belangrijkste variabelen zijn leeftijd en salaris. Dat maakt het rekenwerk sneller en de analyses makkelijker.

Maatmensberekeningen zijn een ware vriend bij het helpen om richting te bepalen.

Het worden Valse Vrienden als de uiteindelijke besluiten op basis van de maatmensberekeningen worden genomen.

Onder de medewerkers die niet op een maatmens lijken, zijn mensen voor wie de overgang nadelig kan uitvallen. Als zij bij de instemmingsronde zien dat de wijziging nadelig voor hen uitpakt, stemmen ze niet in met de overgang of dienen schadeclaims in. Op die manier kan de maatmensmethode veel tijd en geld kosten.

(Helemaal vals wordt het als de maatmensen met opzet zo worden gekozen dat nadelige effecten van een gewenste oplossing verhuld kunnen worden.)

De tweede Valse Vriend: sommen maken zonder overeengekomen uitgangspunten

Deze valse vriend is een specifieke invulling van krachtige tip 2: “denk vanuit waarde, niet techniek” en krachtige tip 3: “Doe het samen”. Het lijkt doortastend: getallen invoeren voor een aantal scenario’s, vergelijken en de objectieve uitkomsten wijzen vanzelf de best passende oplossing aan. De sommen als efficiënte vriend.

Hoe je naar die “objectieve uitkomsten” kijkt, hangt af van de uitgangspunten en doelen. Bijvoorbeeld: als het uitgangspunt “gelijkblijvende kosten” is, beoordeel je de uitkomsten anders dan wanneer het uitgangspunt “gelijkblijvend pensioen” is. Als het uitgangspunt is “niemand mag er op achteruit gaan”, kijk je anders naar de grafieken dan wanneer het uitgangspunt is “gemiddeld moet er niemand op achteruit gaan”.

Als die uitgangspunten niet vooraf bekend en voor alle stakeholders akkoord zijn, maar er wel uitkomsten van sommen zijn, gaat het mis. Wat de ene stakeholder prima resultaten vindt, kan de ander slecht vinden. Dan moet er bijgesteld en opnieuw gerekend worden. Als de medebeslissers verschillende uitgangspunten gebruiken, zal dat steeds opnieuw wrijving bij de één of de ander opleveren. Weer bijstellen, weer sommen.

De discussies lijken over de variabelen in de sommen te gaan, maar het probleem ligt een laag dieper.

De focus op de berekeningen zorgt dat de onderstroom niet wordt aangeboord. Dat leidt tot vertraging en soms conflicten. Erger nog: het kan leiden tot een matig en onnodig compromis. De praktische objectieve berekeningen zijn dan een Valse Vriend geworden. Ze lijken te helpen, maar verstoren juist. Het worden ware vrienden als iedereen het eens is over de uitgangspunten en doelen van de berekeningen omdat ze dan laten zien in hoeverre de doelen ook werkelijk worden behaald.

De derde Valse Vriend: de pensioenuitvoerder regelt het

Werkgevers met een regeling die niet bij een bedrijfstakpensioenfonds wordt uitgevoerd, moeten zelf actie nemen om hun regeling aan te passen aan de nieuwe pensioenregels. Uitvoerders mogen geen illegale regeling beheren. Als de werkgever de regeling niet aanpast, doet de uitvoerder dat. Ze moeten wel.

Dat klinkt misschien gunstig: het gaat vanzelf en je weet zeker dat het klopt.

Technisch gezien vast wel. Maar is het ook wat het bedrijf wil? En hoe zit het met de arbeidsrechtelijke kant en de instemming van de ondernemingsraad en de medewerkers? Daar heeft de uitvoerder geen zicht op.

Met begeleiding van de uitvoerder voor die onderdelen dan? Ja, dat kan. Dan kan het juridisch kloppen en technisch ook.

Maar is het functioneel gezien ook het beste voor de medewerkers en het bedrijf?

Zou er geen beter passende uitvoerder kunnen zijn?

De uitvoerder is geen Valse Vriend. De pensioenovergang op zijn beloop laten en het de uitvoerder allemaal laten regelen is dat wel. Mogelijk leidt het tot een oplossing die minder waarde levert dan mogelijk is.

De vierde valse vriend: De marktverkenning zonder criteria vooraf

Uiteindelijk moet een uitvoerder de bedachte pensioenregeling uitvoeren. Verschillende commerciële uitvoerders bieden verschillende producten, elk met hun voor- en nadelen. Om de beste te kunnen kiezen, volgt een uitvraag. De verschillende aanbieders dienen hun offertes in. De paar beste komen langs om de offerte toe te lichten: de zogenaamde “beautyparade”.

Deze marktverkenning wordt een Valse Vriend als je hem start zonder besliscriteria vooraf. De vergelijking vindt dan plaats op basis van wat bij het vergelijken toevallig aan verschillen opvalt. Het zijn dan meer de uitvoerders die de besliscriteria bepalen dan de beslissers. Of dat de meest relevante criteria zijn voor de medewerkers en het bedrijf is dan maar de vraag.

Je weet zeker dat de marktvergelijking een Valse Vriend is als in de besluitvorming irrelevante heuristiek gebruikt wordt.

Bijvoorbeeld: “De presentatie was erg stijfjes”, “Ze kwamen veel sympathieker over dan die andere partij” of de klassieke: “We snapten niet alles maar je merkte wel dat ze er heel veel van af weet”.

Toch is de marktverkenning onmisbaar. Zonder marktverkenning kom je er niet achter wat de beste uitvoerder voor het bedrijf en de medewerkers is. Het werkt het best als vooraf de criteria bekend zijn op basis waarvan geselecteerd wordt. Daarvoor is een keuzematrix als in Krachtige tip 3 een sterk hulpmiddel. Het geeft richting aan de uitvraag en de interacties bij de “beautyparade”. Het bevordert objectiviteit en irrelevante heuristiek krijgt weinig kans.

De vijfde Valse Vriend: het marktconform pensioen als doel

De vraag om een marktconform pensioen is begrijpelijk. Je wilt niet onnodig te veel betalen, maar je wilt ook niet te gierig zijn. Maar waar ligt die grens? Gelukkig heb je een vriend in het “marktconform pensioen”. Een pensioenbenchmark laat je zien wat de rest doet. Dat geeft houvast, ook aan de adviseur. Op basis daarvan kun je snel een regeling in elkaar zetten. Daarom wordt vaak gestart met een pensioenbenchmark.

Een pensioenbenchmark kan je vriend zijn als je die verstandig inzet, maar de houvast kan pseudo-houvast worden en dan wordt het een Valse Vriend. Het wordt glashelder waarom het een Valse Vriend kan worden als je het uitgangspunt “marktconform” toepast op het product of de dienst van het bedrijf. De marketeer die voorstelt “laten we producten ontwikkelen die zich niet onderscheiden van die van de concurrenten, ook niet in prijs”, kan waarschijnlijk een korte overzichtelijke carrière bij het bedrijf tegemoet zien.

Als je nergens voor staat, val je voor alles.

“Alles”, is wat onoverzichtelijk. “Doe maar marktconform dan.”

Als het zo wordt ingezet, wordt het een Valse Vriend. Het lijkt te helpen, maar het leidt af van Krachtige tip 2: “Denk vanuit waarde, niet techniek.” Voor je het weet creëer je een marktconform maar “waarde-loos” pensioen dat weinig toevoegt voor het bedrijf en de medewerkers terwijl een waardevol pensioen ook mogelijk was.

Een pensioenbenchmark kan een ware vriend zijn in vier gevallen:

1. Check of je inderdaad zo onderscheidend bent op de arbeidsmarkt als je bedoeling is.
2. Check of je geen overkill creëert door te ver boven de markt uit te steken.
3. Check of je met de voorgenomen regeling niet al te ver onder de norm van de markt uitkomt.
4. Check of de strategische (!) keuze om een niet onderscheidend pensioen te bieden, wordt gerealiseerd.

Dan zet je de pensioenbenchmark dus niet in aan het begin van een overgang traject, maar als eventueel controlemiddel in een veel latere fase.